Centrum Dialogu im. Marka Edelmana co roku organizuje uroczystości upamiętniające ważne wydarzenia historyczne.
Styczeń – obchody rocznicy likwidacji obozu cygańskiego w Litzmannstadt Getto
Historia obozu dla Romów zorganizowanego w getcie łódzkim, to jedna z najtragiczniejszych kart w historii miasta. Na rozkaz okupacyjnych władz niemieckich jesienią 1941 r. wydzielono z terenu getta tzw. obóz cygański – Zigeunerlager. Uwięziono w nim ponad 5 tysięcy Romów i Sinti, przywiezionych do Litzmannstadt z Burgenlandu, austriacko-węgierskiego pogranicza. Otoczony podwójnymi zasiekami obóz stał się dla tej ludności miejscem ogromnych cierpień. Na skutek fatalnych warunków sanitarnych, ogromnego zatłoczenia, braku żywności, zimna i braku dostępu do lekarstw bardzo szybko w obozie wybuchła epidemia tyfusu, która zabiła ponad 700 osób. Na rozkaz niemieckich władz od 5 stycznia 1942 r. rozpoczęto akcję likwidacyjną obozu – jego więźniów wywieziono do ośrodka zagłady w Kulmhof (Chełmno nad Nerem). Nie ocalała ani jedna osoba. Na terenie byłego obozu ocalało kilka budynków, wśród nich dawna kuźnia, w której pod opieką Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi znajduje się ekspozycja poświęcona historii miejsca. Przed budynkiem znajduje się tablica dedykowana zamordowanym Romom, przed którą co roku, w styczniu (międy 10 a 12 stycznia, w rocznicę wywózki transportów z Romami do Chełmna nad Nerem) organizowane są uroczystości upamiętniające ofiary obozu.
W ramach obchodów tej rocznicy, oprócz uroczystości upamiętniających, współorganizowanych z Muzeum Tradycji Niepodległościowych, w programie są także: zajęcia dla uczniów, wykłady, pokazy filmów dokumentalnych.
Urodziny Marka Edelmana// styczeń
W 2019 r. świętowaliśmy setne urodziny Marka Edelmana. Była to jednocześnie inauguracja Roku Marka Edelmana w Łodzi i w Polsce. Choć formalnie urodziny są 1 stycznia, my obchodzimy je kilka dni później. Dzień Marka Edelmana tradycyjnie obchodzimy 10 maja – dokładnie tago dnia 1943 roku Edelman wyszedł z bunkrów na terenie getta i wyszedł z kanałów po aryjskiej stronie.
Marek Edelman - lekarz, działacz społeczno-polityczny, w czasie wojny jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim, odznaczony Krzyżem Komandorskim Legii Honorowej i tytułami doktora honoris causa wyższych uczelni, był także Honorowym Obywatelem Łodzi. Na przygotowanej przez Centrum Dialogu wystawie prezentujemy nie tylko fascynującą biografię Edelmana, która bez wątpienia zasługuje na ekranizację, ale opowiadamy także o ważnych wydarzeniach historycznych stulecia, których był świadkiem i uczestnikiem. Edelman mówi bezpośrednio do nas – widzów wystawy, opowiadają o nim także jego bliscy, współpracownicy, znajomi, przyjaciele. Opinie i nieraz bardzo dosadne stwierdzenia i refleksje Marka Edelmana na temat dobra i zła, polityki, człowiek i jego natury, są niezwykle aktualne i mogą śmiało komentować naszą współczesność.
8 lutego – obchody rocznicy utworzenia getta łódzkiego
Getto w Łodzi zostało utworzone przez Niemców 8 lutego 1940 r., było jednym z pierwszych na ziemiach polskich oraz najdłużej istniejącym. Przeszło przez nie ponad 200 tys. Żydów z Łodzi i okolic, a także z Czech, Niemiec, Austrii i Luksemburga. Większość z nich straciła życie w obozie zagłady w Kulmhof (Chełmno nad Nerem) i w KL Auschwitz-Birkenau. Zaledwie niewielka grupa łódzkich Żydów przeżyła okupację.
W ramach tej rocznicy organizujemy w Centrum Dialogu: zwiedzanie wystaw, prezentacje publikacji książkowych, dyskusje, wykłady i pokazy filmów.
6 marca - Europejski Dzień Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
W 2012 r. z inicjatywy Światowego Komitetu Ogrodu Sprawiedliwych Parlament Europejski ustanowił 6 marca Europejskim Dniem Pamięci o Sprawiedliwych. Data nie jest przypadkowa – tego dnia przypada rocznica śmierci Mosze Bejskiego – inicjatora utworzenia Ogrodu Sprawiedliwych w Jerozolimie, współtwórcy definicji Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata.
W tym dniu upamiętniamy wszystkich, którzy sprzeciwiali się reżimom totalitarnym i masowym zbrodniom i występowali w obronie ludzkiej godności i prawdy w XX i XXI w.
W ramach tego dnia odbywają się w Centrum Dialogu: wykłady, zajęcia dla uczniów, pokazy filmów i dyskusje poświęcone Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata. Często organizujemy też spotkania dotyczące polskich bohaterów, którzy znajdują się na pomniku Sprawiedliwych w Parku Ocalałych.
Marzec – obchody rocznicy Marca 1968
12. marca 2018 r. miała miejsce w Centrum Dialogu inauguracja wydarzeń związanych z 50. rocznicą Marca 1968, w ramach których odbyło się otwarcie wystaw: "Człowiek za burtą. Łodzianie 50 lat po Marcu" i "Marzec '68. Konteksty", a także wykład i dyskusje panelowe.
Przez cały rok organizowaliśmy wiele wydarzeń, nawiązujących do tego, co wydarzyło się w Łodzi i w Polsce w marcu 1968 roku. Wystawa “Człowiek za burtą” była pokazywana także w Kopenhadze.
Zwykle w marcu organizujemy spotkania, projekcje filmowe lub wykłady dotyczące wydarzeń marcowych, aby pamiętać, do czego prowadzi mowa nienawiści.
18 kwietnia – Urodziny Aliny Margolis-Edelman
Alina Margolis urodziła się w Łodzi w 1922 w rodzinie łódzkich lekarzy. W czasie wojny trafiła z matką i bratem do Warszawy. Uczyła się w Żydowskiej Szkole Pielęgniarek prowadzonej przez Lubę Blum-Bielicką. Podczas powstania warszawskiego była pielęgniarką, odznaczona Krzyżem Walecznych. Po wojnie została lekarzem pediatrą, m.in. w II Klinice Pediatrycznej w Łodzi. Opiekowała się dziećmi chorymi na cukrzycę. Po 1968 roku wyjechała do Francji i pracowała jako lekarz. Działała też społecznie. Zaangażowała się w działalność organizacji Lekarze bez Granic, potem współtworzyła organizację Lekarze Świata. Pracowała na statkach-szpitalach, wyławiających na morzu uciekinierów z komunistycznego Wietnamu (tzw. “boat people”), pomagała chorym w Salwadorze, Czadzie, Afganistanie. Podczas wojny domowej w Bośni i Hercegowinie współtworzyła m.in. ośrodek wsparcia dla ofiar gwałtów. Była współzałożycielką francusko-polskiego stowarzyszenia SOS Aide aux Malades Polonais (pol. Pomoc Chorym w Polsce), zajmującego się leczeniem za granicą osób chorych w Polsce. W 1991 roku założyła w Polsce Fundację Dzieci Niczyje zajmująca się problemem przemocy wobec dzieci. Zawsze w okolicach 18 kwietnia wspominamy Alinę Margolis, „Alę z elementarza”.
19 kwietnia – obchody rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim i akcja „Żonkile” Muzeum Polin
W kwietniu 1943 roku Niemcy podjęli decyzję o ostatecznej likwidacji getta warszawskiego, w którym po deportacjach do Treblinki przebywało już tylko 60 tysięcy osób. „Zapadła decyzja, że jutro, jeśli Niemcy przyjdą do getta, zacznie się opór” – opowiada Marek Edelman o spotkaniu Żydowskiej Organizacji Bojowej, które miało miejsce 18 kwietnia 1943 roku.
W ramach obchodów rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim co roku organizujemy w Łodzi wydarzenia przypominające te wydarzenia, bierzemy też udział w akcji Żonkile, której organizatorem jest Muzeum Historii Żydów Polskich – POLIN. Jedziemy też na uroczystości pod pomnik Bohaterów Getta w Warszawie i na cmentarz żydowski przy ul. Okopowej, gdzie pochowany jest Marek Edelman.
Geneza akcji „Żonkile” łączy się z patronem Centrum Dialogu w Łodzi. Edelman corocznie składał pod Pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie bukiet żółtych kwiatów. Fotografując się z symbolicznymi żonkilami, chcemy upamiętnić bohaterów powstania w getcie warszawskim.
Więcej informacji na temat akcji Żonkile znajdą Państwo na stronie Muzeum Historii Żydów Polskich: www.polin.pl/pl/zonkile
24 kwietnia - urodziny Jana Karskiego
Jan Karski (prawdziwe nazwisko Kozielewski) urodził się w Łodzi 24 kwietnia 1914 roku. Honorowy Obywatel Miasta Łodzi, odznaczony Orderem Orła Białego, Krzyżem Virtuti Militari, medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, a w 2012 roku – pośmiertnie - Medalem Wolności, najwyższym odznaczeniem Stanów Zjednoczonych.
W czasie II wojny światowej był kurierem Polskiego Państwa Podziemnego. W 1942 r. wyruszył ze swoją najważniejszą misją. Udał się do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, aby opowiedzieć aliantom o hitlerowskim terrorze w Polsce. Był jednym z pierwszych, który informował świat o niemieckiej polityce eksterminacyjnej wobec Żydów. Choć jego misja nie zmieniła losów świata, jej humanistyczne przesłanie ma nieprzemijające znaczenie.
"Dzięki niemu następne pokolenia będą mogły uwierzyć w ludzkość" – powiedział Elie Wiesel.
Rok 2014 został ogłoszony przez Sejm RP Rokiem Jana Karskiego. Łódź, rodzinne miasto Emisariusza, o nim zawsze pamięta…
W ramach urodzin Jana Karskiego co roku organizujemy: zajęcia dla uczniów, gry miejskie, akcje internetowe.
Przez cały rok 2014 odbywało się wiele wydarzeń w ramach obchodów Roku Jana Karskiego. Przy Centrum Dialogu powstał Klub Kuriera.
Więcej informacji w zakładce PROJEKTY ARCHIWALNE.
30 kwietnia – obchody rocznicy zamknięcia Litzmannstadt Getto
30 kwietnia 1940 r. nastąpiło całkowite zamknięcie i odizolowanie terenu getta od reszty miasta. Ogłoszenie o utworzeniu getta i rozpoczęciu przesiedlania na jego tereny Żydów pojawiło się 8 lutego 1940 r. Pierwsze przesiedlenia miały miejsce już w marcu. Getto łódzkie było najdłużej istniejącym oraz ostatnim gettem na ziemiach polskich.
W ramach tej rocznicy organizujemy w Centrum Dialogu: wykłady, dyskusje, pokazy filmów i inne działania przypominające historię getta łódzkiego.
2 sierpnia - Dzień Pamięci o Zagładzie Romów
Dzień Pamięci o Zagładzie Romów upamiętnia jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii Romów. W nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku Niemcy zgładzili w komorach gazowych Birkenau 2897 romskich dzieci, kobiet i mężczyzn. Ogółem w Auschwitz zginęło ponad 20 tysięcy Romów spośród około 23 tysięcy deportowanych z 14 krajów.
W Łodzi w tym dniu przedstawiciele środowiska Romów w Łodzi i przedstawiciele władz miejskich składają kwiaty pod pomnikiem przy tzw. Kuźni Romów przy ul. Wojska Polskiego. Dla środowisk romskich 2. sierpnia to data, która jednoczy Romów na całym świecie.
Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti został ustanowiony przez Sejm RP w 2011 roku. Centrum Dialogu wspiera merytorycznie organizację uroczystości.
29 sierpnia - obchody rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto
29 sierpnia, to symboliczna data – w sierpniu 1944 r. z łódzkiego getta wywiezieni zostali przez niemieckich okupantów do Auschwitz-Birkenau ostatni mieszkańcy zamkniętej dzielnicy. Potem getto zostało zlikwidowane.
Łódź, która przed wojną była bardzo ważnym ośrodkiem żydowskiej kultury, nauki i handlu, pamięta o swoich mieszkańcach, a także o tysiącach Żydów z podłódzkich miasteczek oraz wielu miast w Europie, którzy stracili tu życie lub stąd zostali wywiezieni do obozów zagłady.
Co roku, w rocznicę tych wydarzeń, zapraszamy do Łodzi wszystkich tych, którzy przeżyli - Ocalałych z Litzmannstadt Getto, ich rodziny z całego świata, a także mieszkańców Łodzi i regionu oraz wszystkich, którzy chcą oddać hołd ofiarom Zagłady.
Gospodarzami obchodów jest Prezydent Miasta Łodzi Hanna Zdanowska oraz Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi.
Organizacją obchodów z ramienia Prezydent Miasta Łodzi zajmuje się Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi.
Współorganizatorem uroczystości głównych jest Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Każdego roku organizowane są uroczystości religijne na cmentarzu żydowskim i uroczystości oficjalne na Stacji Radegast. Poza tym, przez cały tydzień odbywa się wiele wydarzeń towarzyszących: spacery, spotkania, wykłady, dyskusje, prezentacje publikacji książkowych, pokazy filmów, spektakle, koncerty, wystawy.
Więcej informacji znajdą Państwo w zakładce GETTO.
4-12 września – obchody rocznicy Wielkiej Szpery
We wrześniu przypada rocznica tzw. Wielkiej Szpery, akcji przeprowadzonej przez Niemców na terenie łódzkiego getta. W jej wyniku w pierwszych dniach września 1942 roku z getta wywieziono ponad 15 tysięcy osób, w tym niemal wszystkie dzieci poniżej 10 roku życia. Niemcy uważali, że małe dzieci, podobnie jak osoby stare i chore, nie nadają się do pracy, więc są nieprzydatne. Takie „nieużyteczne” - według nazistowskich zasad - osoby były kierowane na śmierć. Choć wywózki Żydów z getta w Litzmannstadt (taką nazwę nosiła Łódź w latach 1940-1945) zaczęły się już w styczniu 1942 r. i do maja wysłano do Chełmna nad Nerem ponad 55 tys. Żydów oraz blisko 5 tys. Cyganów z Burgenlandu, to właśnie jesienna akcja, która w historii i pamięci Ocalałych, przetrwała pod nazwą Wielka Szpera, uważana jest za najtragiczniejszy moment w dziejach getta. Najpewniej dlatego, że jej ofiarą padły maleńkie dzieci, które odrywano od matek i bliskich. Trudno sobie wyobrazić koszmar, który przeżywali rodzice i bliscy zabieranych maluchów, niekiedy kilkuletnich dzieci. Nawet dziś, ta historia budzi grozę i zmusza do refleksji.
Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi nieustannie przypomina historię II wojny światowej, a te wydarzenia są bardzo ważne, by pokazać okrucieństwo wojny. Nasze spotkania, koncerty, lekcje, wykłady i wystawy kierujemy zarówno do dzieci i młodzieży, jak dorosłych. W 2017 roku całoroczny projekt nosił nazwę „Dzieci XXI wieku”, ale co roku przypominamy Wielką Szperę i co się wówczas wydarzyło.
Więcej informacji o projekcie „Dzieci XXI wieku".
Październik - obchody rocznicy deportacji Żydów Zachodnich do Litzmannstadt Getto
Jesienią 1941 r. nazistowskie władze Rzeszy zdecydowały o przywiezieniu do Litzmannstadt i umieszczeniu w getcie blisko 20 tys. Żydów z niemieckich, austriackich, czeskich i luksemburskich miast. Wśród nich było wielu naukowców, lekarzy, pisarzy i artystów z Berlina, Pragi, Wiednia czy Frankfurt. Warunki, w jakich przyszło żyć przybyszom z Europy Zachodniej, podobnie jak pozostałym mieszkańcom getta, były makabryczne. Wielu ludzi zmarło w pierwszych tygodniach z rozpaczy, chorób i głodu, wielu popełniło samobójstwo. Kilka miesięcy później, w maju 1942 roku, ponad 10 tys. przesiedleńców została wywieziona do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem (Kulmhof), a w 1944 r. niemal wszyscy pozostali do Auschwitz-Birkenau. Wojnę przeżyli nieliczni.
W roku 2011 i 2016 przypominaliśmy ten dramatyczny splot historii, który połączył tragicznie los Żydów łódzkich i ich braci z Czech, Niemiec, Austrii i Luksemburga w ramach wielu wydarzeń w Centrum Dialogu.
Odbyły się uroczystości oficjalne na Stacji Radegast i modlitwy na cmentarzu żydowskim, a także szereg wydarzeń towarzyszących, m.in. projekt filmowy „Ekran czasu Zagłady” - przegląd filmów, koncert symfoniczno-oratoryjny ku czci ofiar Litzmannstadt Getto pod dyrekcją José Maria Florêncio, a także wykłady, spacery i spektakle.
9 listopada – obchody rocznicy spalenia łódzkich synagog
W nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku hitlerowcy wyburzyli łódzkie synagogi: Alte Szil (ul. Wolborska 29), Wielką Synagogę (al. Kościuszki 1), Synagogę Ezras Izrael (ul. Wólczańska 6), Ohel Jakow (ul. Gdańska 18). Synagoga Wilker Shul (ul. Zachodnia 56) została zniszczona w 1940 roku.
Był to początek okupacji w Łodzi, spalenie bożnic stało się symbolem tragicznych losów łódzkich Żydów.
Niemal co roku organizujemy wieczorem spacer szlakiem spalonych łódzkich synagog. To także przypomnienie Nocy Kryształowej.
Grudzień – obchody rocznicy powstania niemieckiego obozu dla dzieci i młodzieży polskiej przy ul. Przemysłowej
1 grudnia 1942 roku Niemcy utworzyli obóz dla polskich dzieci i młodzieży na wyodrębnionym terenie Litzmannstadt Getto. Obejmował on dzisiejsze ulice: Bracką, Emilii Plater, Górniczą oraz Zagajnikową. Wejście na teren obozu prowadziło od ul. Przemysłowej i stąd powszechna nazwa obozu – obóz przy Przemysłowej. Teren był ogrodzony wysokim parkanem z desek i dodatkowo strzeżony przez niemieckich wartowników. Obóz przeznaczony był dla polskich dzieci w wieku od 8 do 16 lat, pochodzących z sierocińców i zakładów wychowawczych z ziem włączonych do Rzeszy oraz z Generalnego Gubernatorstwa. Trafiały tu także dzieci, których rodzice przebywali w więzieniach lub w obozach oraz oskarżone o takie przewinienia, jak: współdziałanie z ruchem oporu, odmowa pracy, drobne kradzieże czy nielegalny handel. W rzeczywistości był to obóz koncentracyjny. Dzieciom nadano numery, które zastąpiły ich nazwiska.
Warunki w obozie przy ul. Przemysłowej były równie ciężkie, jak w getcie. Dzieci wyniszczały głód oraz nadludzki wysiłek. Wszystkie były objęte przymusem pracy trwającej nawet do dwunastu godzin dziennie. Mali więźniowie szyli ubrania, wyplatali buty ze słomy, prostowali igły, naprawiali tornistry. Większość dzieci zmarła na skutek wycieńczenia, głodu i chorób (głównie epidemii tyfusu na przełomie 1942 i 1943r). Chorych odsyłano do szpitala w getcie przy ul. Drewnowskiej 74 (dziś Organizacji WiN). Dzieci umierały również na skutek kar fizycznych, wymierzanych przez niemieckich funkcjonariuszy.
Dzieci i młodzież z obozu przy Przemysłowej były kompletnie odizolowane i odcięte od zewnętrznego świata. Nie ma dokładnych danych dotyczących liczby małych więźniów, ponieważ zaginęła znaczna część dokumentacji. Przypuszcza się, że do stycznia 1945 roku przez obóz mogło przejść pięć tysięcy polskich dzieci. Zaledwie 900 więźniów doczekało w nim wyzwolenia. Do dziś przetrwał jedynie budynek dawnej komendy przy ul. Przemysłowej 34.
9 maja 1971 r., by uczcić pamięć dzieci więzionych i zamordowanych w obozie przy ulicy Przemysłowej, w Parku im. Szarych Szeregów odsłonięto pomnik Pękniętego Serca. Monument zaprojektowali Jadwiga Janus i Ludwik Mackiewicz. Ośmiometrowy pomnik przypomina pęknięte serce, do którego przytula się mały, chudy chłopczyk. W sercu widoczna jest pusta przestrzeń mająca kształt dziecka.